အူေရာင္ ငန္းဖ်ား ေရာဂါ (Typhoid Fever)

 ျမဝတီ ရသစံု မဂၢဇင္း Originally posted 
ယခုလတြင္ေတာ့ အူေရာင္ငန္းဖ်ား ေရာဂါဟု လူသိမ်ားေသာ Typhoid Fever အေၾကာင္းကို တင္ျပခ်င္ပါသည္။ အေၾကာင္းမွာ ယခု အခ်ိန္ကာလသည္ မိုးရာသီ ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ႏွင့္  Typhoid Fever သည္လည္း မစင္မွတစ္ဆင့္ အဓိက ကူးစက္ေသာ ေရာဂါ ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ပါသည္။ လူထုအၾကား ေရပန္းစားေသာ ေရာဂါ တစ္ခု မဟုတ္ေသာ္လည္း အူေရာင္ငန္းဖ်ား ေရာဂါသည္ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ဖ်ားနာျခင္းကို ျဖစ္ေစေသာ ေရာဂါမ်ားအနက္ အျဖစ္မ်ားဆံုး ေရာဂါ တစ္ခု ျဖစ္သည္ကို သိထားသင့္ပါသည္။

 Typhoid Fever သည္ -
1. Salmonella Typhi
2. Salmonella Paratyphi (A)
3. Salmonella Paratyphi (B) ဟူေသာ ပိုးသံုးမ်ိဳးေၾကာင့္ ျဖစ္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
 ေရာဂါပိုး ခႏၶာကိုယ္အတြင္းသို႔ စဝင္၍ လကၡဏာေပၚသည္အထိ ၁၀ ရက္မွ ၁၄ ရက္ခန္႔ ၾကာပါသည္။ Para Typhoid တြင္ေတာ့ ဤမွ်ေလာက္ မၾကာပါ။ Typhoid ေရာဂါသည္ ေရာဂါသယ္ေဆာင္သူ ျဖစ္လွ်င္ ေရာဂါပိုးသည္ ထုိသူ၏ သည္းေျခအိတ္ထဲတြင္ လအနည္းငယ္မွ ႏွစ္အနည္းငယ္ထိ ရွင္သန္ ေနထိုင္ႏိုင္သည္ကို သတိျပဳသင့္ ပါသည္။
 Typhoid ေရာဂါသည္ ေရာဂါ သယ္ေဆာင္သူ ျဖစ္လွ်င္ ေရာဂါပိုးသည္ ထုိသူ၏ သည္းေျခအိတ္ထဲတြင္ လအနည္းငယ္မွ ႏွစ္အနည္းငယ္ထိ ရွင္သန္ ေနထုိင္ႏိုင္သည္ကို သတိျပဳသင့္ ပါသည္။ ေရာဂါပိုးသည္ အမ်ားအားျဖင့္ လူနာ၏ မစင္မွ တစ္ဆင့္ ျပင္ပသို႔ ေရာက္ရွိပါသည္။ ဆီးထဲတြင္ေတာ့ ပါဝင္မႈ နည္းပါးပါသည္။
 ေရာဂါပိုးမ်ား ေသြးလွည့္ပတ္မႈ စနစ္အတြင္းသို႔ ဝင္ေရာကၿပီး ရက္အနည္းငယ္ အၾကာတြင္ ေရာဂါပိုးသည္ အူသိမ္မ်ား၏ Typhoid Tissue မ်ားတြင္ အေျခခ် ေနထုိင္ပါေတာ့သည္။ အဓိကအားျဖင့္ Prayers Patch Follicles မ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေနာက္တြင္ေတာ့ အူမ်ားသည္ ေရာင္မည္၊ အနာျဖစ္မည္။ ထို႔ေနာက္ အနာျပန္က်က္ၿပီး သက္သာသြားမည္။ ထိုျဖစ္စဥ္ ၃ ခုသည္ Typhoid Fever ၏ ပံုမွန္ျဖစ္စဥ္မ်ား ျဖစ္ပါသည္။
သုိ႔ေသာ္လည္း ထိုျဖစ္စဥ္ ၃ ခု ျဖစ္ေနစဥ္အတြင္း ေဆးကုသမႈ မခံယူပါက အနာျဖစ္ၿပီးေနာက္ ျပန္က်က္ေသာ အဆင့္သို႔ မေရာက္ေတာ့ဘဲ ထုိအနာမွ ေသြးယိုျခင္းႏွင့္ ပိုမို ျပင္းထန္ပါက အူေပါက္သြားျခင္းတို႔ ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ Typhoid Fever သည္ ေသခ်ာေပါက္ ေဆးကုသမႈ ခံယူရမည့္ ေရာဂါတစ္ခု ျဖစ္ပါသည္။
 ေရာဂါ၏ သေဘာသဘာဝ အရ ခ်က္ခ်င္း ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ျဖစ္ျခင္းမ်ိဳး မဟုတ္ဘဲ မသိမသာ ျဖည္းျဖည္းခ်င္း ျပင္းထန္လာေသာ ပံုစံ ျဖစ္ပါသည္။ ထူးျခားခ်က္ တစ္ခုမွာ Typhoid Fever တြင္ အပူခ်ိန္ တက္ျခင္း (အဖ်ားတက္ျခင္း) သည္ Step Ladder Pattern ေခၚ ေလွကားထစ္ ပံုစံျဖင့္ တက္ျခင္းမ်ိဳး ျဖစ္ပါသည္။ 99-101-103-104 ဒီဂရီ ဖာရင္ဟိုက္ စသည့္ ပံုစံမ်ိဳး ျဖစ္ပါသည္။
 Typhoid Fever အမွန္ျဖစ္လွ်င္ အဖ်ားတက္လိုက္ က်လိုက္ ျဖစ္ျခင္းမ်ိဳး ရွားပါသည္။ Paracetcmol ကဲ့သုိ႔ေသာ အဖ်ားက်ေဆးမ်ား ေသာက္ထားသည့္ အခါမ်ိဳးတြင္ေတာ့ ထို Step Ladder Pattern မ်ိဳးကို မေတြ႕ရႏိုင္ပါ။ ေဆးအရွိန္ေၾကာင့္ အဖ်ားသည္ တက္လုိက္က်လုိက္ ျဖစ္ေနမည္သာ ျဖစ္ပါသည္။ ႏံုးျခင္း၊ ကိုယ္လက္မအီမသာ ျဖစ္ျခင္း၊ ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊ မူးေဝျခင္း၊ ေျခဖ်ားလက္ဖ်ားနာျခင္း စသည္တို႔ ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။
 အေစာပိုင္း အခ်ိန္မ်ားတြင္ ဝမ္းခ်ဳပ္ျခင္းသည္လည္း Typhoid Fever ၏ လကၡဏာ တစ္ခု ျဖစ္ပါသည္။ သုိ႔ေသာ္ သတိထားသင့္သည္မွာ ကေလးမ်ားတြင္ေတာ့ ဝမ္းမခ်ဳပ္ဘဲ ဝမ္းပ်က္ၿပီး အန္ျခင္းကို ေတြ႕ရႏိုင္ပါသည္။ ပံုမွန္အားျဖင့္ အပူႀကီးလွ်င္ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္း ပိုျမန္ေနေလ့ ရွိေသာ္လည္း Typhoid Fever တြင္ေတာ့ အပူႀကီးေနေသာ္လည္း ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းသည္ ေမွ်ာ္မွန္းထားသေလာက္ မျမန္ဘဲ ျဖစ္ေနႏိုင္ပါသည္။ ဤသည္ကို Relative Bradycardia ဟု ေခၚသည္။
 ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းသည္ ပင္ကို ေႏွးေနျခင္း မဟုတ္ပါ။ အပူခ်ိန္ႏွင့္ လိုက္၍ ရွိသင့္သေလာက္ မရွိျခင္းသာ ျဖစ္ပါသည္။ ေရာဂါ စဝင္ၿပီး ပထမပတ္ အဆံုးတြင္ ဝမ္းဗိုက္အထက္ပိုင္းႏွင့္ ေက်ာဘက္တို႔၌ အနီကြက္မ်ား ထြက္လာတတ္ပါသည္။ Rare-red Spots ဟု ေခၚပါသည္။ လက္ျဖင့္ ဖိၾကည့္လွ်င္ ေပ်ာ့သြားေလ့ ရွိပါသည္။ သို႔ေသာ္ အသားျဖဴေသာ လူမ်ားတြင္သာ ျမင္ရလြယ္ပါသည္။
 တခ်ိဳ႕တြင္ ေခ်ာင္းဆိုးျခင္း၊ ႏွာေခါင္းေသြးလွ်ံျခင္းတို႔ ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။ ၇ ရက္မွ ၁၀ ရက္ခန္႔ အၾကာတြင္ အနည္းငယ္ ႀကီးေနေသာ ေဘလံုးကို စမ္းမိႏိုင္ပါသည္။ ဝမ္းခ်ဳပ္ေနရာမွ ဝမ္းပ်က္လာၿပီး ဝမ္းဗိုက္သည္ တင္းေနႏိုင္ပါသည္။ ဒုတိယပတ္ အဆံုးတြင္ ထိေရာက္မွန္ကန္ေသာ ပိုးသတ္ေဆးျဖင့္ ကုသမႈ မခံယူပါက ေရာဂါ ျပင္းထန္လာပါလိမ့္မည္။ ဤသို႔သာ ျဖစ္သြားပါက တတိယပတ္တြင္ ေရာဂါပိုး ပ်ံ႕ႏွံ႔မႈ မ်ားျပားလာၿပီး လူနာသည္ သတိလစ္သြားျခင္းမွ ေနာက္ဆံုးတြင္ အသက္ ေသဆံုးရႏိုင္ပါသည္။

ထုိ႔ေၾကာင့္ Typhoid Fever ကို ေလွ်ာ့မတြက္သင့္ပါ။ ျပင္းထန္ေသာ Typhoid Fever သာ အမွန္ျဖစ္ပါက စနစ္တက် ကုသမႈကို ေသခ်ာေပါက္ ခံယူရပါမည္။ သို႔မဟုတ္ပါက အသက္ေသဆံုး ႏိုင္ပါသည္။ ျပန္ေကာင္းသြားလွ်င္ေသာ္မွ ၅ ရာခိုင္ႏႈန္းခန္႔ေသာ လူမ်ားသည္ လကၡဏာမ်ား မျပေတာ့ေသာ္လည္း နာတာရွည္ ေရာဂါ သယ္ေဆာင္သူမ်ား ျဖစ္သြားႏုိင္ၿပီး အျခားသူမ်ားကို ေရာဂါ ကူးစက္ေစ ႏိုင္သည္ကိုလည္း သတိထားသင့္ပါသည္။ ထိုသူမ်ိဳးသည္ အမ်ားအားျဖင့္ သည္းေျခအိတ္တြင္ ေရာဂါ တစ္ခုခု ရွိေနသူမ်ား ျဖစ္ပါသည္။
 Para Typhoid Fever သည္ Typhoid Fever ႏွင့္ အေတာ္မ်ားမ်ား ဆင္တူၿပီး Para Typhoid သည္ အကြက္မ်ား ပိုထြက္ၿပီး အူလမ္းေၾကာင္းဆိုင္ရာ ေနာက္ဆက္တြဲ ဆိုးက်ိဳးမ်ား နည္းပါးျခင္းသာ ကြာျခားပါသည္။ အလြယ္ေျပာရလွ်င္ Para Typhoid သည္ Typhoid Fever ေလာက္ မျပင္းထန္ပါ။ Typhoid Fever ၏ ေနာက္ဆက္တြဲ ဆိုးက်ိဳးမ်ား အေနျဖင့္ အူမ်ားေပါက္ျခင္း၊ ေသြးယိုျခင္း၊ အ႐ိုးအဆစ္မ်ားသို႔ ပိုးပ်ံ႕ႏွံ႔ျခင္း၊ ဦးေႏွာက္ႏွင့္ သည္းေျခအိတ္မ်ားထဲသို႔ ပိုးဝင္ၿပီး ဦးေႏွာက္ အေမွးေရာင္ျခင္း၊ သည္းေျခအိတ္ ေရာင္းျခင္းတို႔ ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။
 ပိုမို ဆိုးရြားပါက ႏွလံုးေရာင္ျခင္း၊ ေက်ာက္ကပ္ေရာင္ျခင္းတို႔လည္း ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။ ေသြးယိုျခင္းႏွင့္ အူေပါက္ျခင္းတို႔သည္ ဒုတိယပတ္ အဆံုးႏွင့္ တတိယပတ္တို႔တြင္ ျဖစ္ေပၚႏုိင္ပါသည္။ ေရာဂါျဖစ္ၿပီး ႏွစ္ပတ္ေလာက္ အၾကာသည္ သတိထားရမည့္ ကာလ ျဖစ္ပါသည္။ သတိမူသင့္သည့္ အခ်က္မွာ အပူခ်ိန္သည္ အထက္တြင္ ေဖာ္ျပထားခဲ့ သကဲ့သို႔ Step Ladder Pattern ျဖစ္ေနရာမွ ႐ုတ္တရက္ ပံုမွန္၊ သို႔မဟုတ္ ပံုမွန္ေအာက္သို႔ပင္ က်သြားၿပီး အဖ်ားက်သြားပါက ထိုသို႔ ျဖစ္ျခင္းသည္ အူေပါက္ျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေနႏိုင္ပါသည္။
 ဓာတ္ခြဲခန္း စမ္းသပ္မႈ အေနျဖင့္ ထိထိေရာက္ေရာက္ လုပ္ႏိုင္သည္မ်ားရွိပါသည္။ ေသြးေဖာက္စစ္ၾကည့္လွ်င္ ေသြးျဖဴဥသည္ သိသိသာသာ က်ေနႏိုင္ပါသည္။ Bacteria ေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ ေရာဂါမ်ားထဲတြင္ ထူးထူးျခားျခား ေသြးျဖဴဥက်ျခင္း (Typhoid Leukopenia) သည္ Typhoid ၏ ထူးျခားခ်က္ တစ္ခု ျဖစ္ပါသည္။ ေသြးကို ထုတ္၍ ပိုးေမြး စစ္ၾကည့္လွ်င္ေတာ့ အေကာင္းဆံုး ျဖစ္ပါသည္။ မစင္ထဲတြင္ေတာ့ ၂ ပတ္ႏွင့္ ၃ ပတ္ေလာက္မွသာ ပိုးမ်ား ေတြ႕ႏိုင္ပါသည္။
 ကုသမႈ အေနျဖင့္ ပိုးသတ္ေဆး ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ေသာက္ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ေသာ္ Drug of Choice အေနျဖင့္ Cipro floxacin 500 mg အား ၁၂ နာရီျခား တစ္ခါ တိုက္ႏိုင္ပါသည္။ ေနာက္ထပ္ နည္းလမ္းမ်ားအျဖစ္ Amoxicillin 750 mg ၆ နာရီျခား တစ္ႀကိမ္၊ Chloramphenicol 500 mg ၆ နာရီျခား တစ္ႀကိမ္ တိုက္ႏိုင္ပါသည္။ ယခုေနာက္ပိုင္းတြင္ေတာ့ Ciprofloxacin ထက္ထိေရာက္ေသာ Cephalosporin အမ်ိဳးအႏြယ္မ်ား ျဖစ္သည့္ Ceftriaxone, Cefotaxime စသည္တို႔ ေပၚေနၿပီ ျဖစ္ပါသည္။
 လူနာသည္ ေဆးကို ၁၄ ရက္ခန္႔ ေသာက္ရပါမည္။ သိထားသင့္သည္မွာ Typhoid Fever တြင္ အဖ်ားသည္ ေဆးေသာက္ၿပီး ၅ ရက္ခန္႔အထိ တက္ေနႏိုင္ပါေသးသည္။ ထို႔ျပင္ ေဆးေသာက္ေနသည့္ၾကားမွ ေနာက္ဆက္တြဲ ဆိုးက်ိဳးမ်ားလည္း ျဖစ္လာႏိုင္ပါသည္။ ေရာဂါပိုး သယ္ေဆာင္သူလည္း ျဖစ္သြားႏိုင္ပါေသးသည္။ ေရာဂါသယ္ေဆာင္သူမ်ား အေနျဖင့္ ေဆးကို ၄ ပတ္ခန္႔ ဆက္ေသာက္ရပါမည္။ တခ်ိဳ႕ေသာ လူနာမ်ားတြင္ သည္းေျခအိတ္ ထုတ္ရသည္အထိ ျဖစ္သြားႏိုင္ပါသည္။ ေရာဂါကာကြယ္မႈ အေနျဖင့္ တစ္ကိုယ္ေရ သန္႔ရွင္းေရးသာ အေရးႀကီးပါသည္။ ကာကြယ္ေဆးလည္း ထိုးထားႏိုင္ပါသည္။
ဤမွ်ေလာက္ဆိုလွ်င္ Typhoid Fever အေၾကာင္းကို အေျခခံမွ် သိေလာက္ၿပီဟု ယူဆရင္း နိဂံုးခ်ဳပ္လုိက္ ရေပသည္။
 ေဒါက္တာ ေကာင္းျမတ္